Kiedy należy Ci się odszkodowanie za wypadek drogowy?

Zasady przypisywania odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki zdarzenia drogowego.

Przypisanie odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki zdarzenia drogowego jest kwestią złożoną, regulowaną przez szereg przepisów i zależną chociażby od "kategorii" uczestników wypadku/kolizji (kierujący samochodami/rowerzyści/piesi). Równocześnie jest to kwestia o podstawowym znaczeniu przy dochodzeniu odszkodowania/zadośćuczynienia - wskazanie "sprawcy" wypadku musi bowiem poprzedzać ustalenie ewentualnych należnych świadczeń i jest pierwszym krokiem ku ich uzyskaniu (albo wykluczeniu możliwości ich uzyskania - np. gdy jesteś osobą wyłącznie odpowiedzialną za zdarzenie). Poniżej postaram się przybliżyć Państwu podstawowe zasady w tej materii, podkreślając, iż dotyczą one wyłącznie tzw. odpowiedzialności cywilnej, nie zaś karnej.

Posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody.

Pod tym złożonym terminem, używanym przez Kodeks Cywilny, w praktyce najczęściej występować będzie posiadacz pojazdu samochodowego. Gwoli ścisłości zaznaczyć należy, iż termin ten odnosi się on również np. do posiadacza łodzi o napędzie motorowym czy hulajnogi elektrycznej (choć w tym przypadku trwają jeszcze pewne spory między ekspertami). W grę wchodzi zarówno posiadanie samoistne (właściciel) jak i zależne (najemca, leasingobiorca, korzystający z pojazdu na podstawie umowy użyczenia), regulacja nie dotyczy natomiast chociażby dzierżycieli (pracownik) czy prekarzystów (osób, którym pojazd udostępniono grzecznościowo). 

Odpowiedzialność ww. posiadacza jest odpowiedzialnością zaostrzoną, opartą na tzw. zasadzie ryzyka. Dla zaistnienia odpowiedzialności wymagane są:

• zakwalifikowanie podmiotu wyrządzającego szkodę jako posiadacza mechanicznego środka komunikacji poruszanego z pomocą sił przyrody,
• wystąpienie szkody na osobie lub mieniu,
• związek przyczynowy między ruchem mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody a szkodą,
• brak przesłanek egzoneracyjnych (wyłączających odpowiedzialność) tj. siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego, wyłącznej winy osoby trzeciej.

Należy nadmienić, iż z siłą wyższą nie mamy do czynienia w przypadku wbiegnięcia pod samochód dzikiego zwierzęcia czy też niespodziewanej awarii należycie utrzymywanego pojazdu. Pod pojęciem osób trzecich, w warunkach ruchu drogowego, mieszczą się zazwyczaj inni uczestnicy tego ruchu.

Zderzenie mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody. Przewóz z grzeczności.

Od wskazanej wyżej zasady odpowiedzialności posiadacza mechanicznego środka komunikacji Kodeks Cywilny przewiduje odstępstwa. W sytuacji zderzenia się dwóch pozostających w ruchu pojazdów - ich posiadacze mogą wzajemnie żądać naprawienia szkód na zasadach ogólnych tj. na zasadzie winy. 
Przesłankami odpowiedzialności na zasadzie winy są:

• wystąpienie czynu bezprawnego i zawinionego (przy czym rozróżniamy dwie postacie winy, winę umyślną, która wymaga zamiaru bezpośredniego - woli wywołania szkody albo zamiaru ewentualnego - godzenia się z możliwością wystąpienia szkody na skutek określonego zachowania, winę nieumyślną - która występuje, gdy sprawca nie chce wywołać szkody ale doprowadza do niej wskutek niezachowania wymaganej ostrożności),
• wystąpienie szkody na osobie lub mieniu,
• związek przyczynowy między czynem bezprawnym i zawinionym a szkodą.

Możliwą jest sytuacja, w której obie strony ponoszą winę za zaistniałe zdarzenie drogowe. Wobec osób poszkodowanych, a nie będących posiadaczami, nawet w przypadku zderzenia posiadacze nadal ponoszą odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. 

Również na zasadach ogólnych posiadacze mechanicznych środków komunikacji wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody są odpowiedzialni za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności (przewożą całkowicie bezinteresownie - do tej kategorii zaliczymy członków rodziny, przyjaciół, autostopowiczów itd.). Odpowiedzialność ta dotyczy jednakże wyłącznie kierowcy pojazdu, w którym przewożony z grzeczności się znajdował.

Piesi, rowerzyści, inne podmioty.

Wskazani uczestnicy ruchu ponoszą odpowiedzialności na zasadach ogólnych tj. w oparciu o opisaną już zasadę winy. Tak samo jak posiadacze samochodów za szkody inne niż związane z ruchem pojazdu.

Odpowiedzialność ubezpieczyciela.

Kwestią powiązaną z omawianym tematem jest kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej ubezpieczyciela. Jak powszechnie wiadomo - posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego przez niego pojazdu. Przeważająca część szkód wynikłych z wypadków drogowych pokrywana jest właśnie przez zakłady ubezpieczeń. Nie oznacza to oderwania wypłaty świadczenia z ubezpieczenia OC od wskazanych wyżej zasad odpowiedzialności. 

Z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje bowiem odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uważa się również szkodę powstałą podczas i w związku z wsiadaniem do pojazdu mechanicznego lub wysiadaniem z niego, bezpośrednim załadowywaniem lub rozładowywaniem pojazdu mechanicznego, zatrzymaniem lub postojem pojazdu mechanicznego. Ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu.

Autor: adwokat Maciej Marczak
 

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.