Przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody

Zdarza się, że poszkodowany ma wpływ na zaistnienie czy też rozmiar szkody. Zgodnie z przepisem art. 362 Kodeksu cywilnego - jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Jakie zachowania poszkodowanego uznane zostaną za przyczynienie się oraz w jaki sposób określa się zakres "pomniejszenia" odszkodowania?
O tym dowiecie się Państwo z niniejszego wpisu.

Zachowanie poszkodowanego...

Pojęcie przyczynienia się poszkodowanego nie zostało zdefiniowane w Kodeksie cywilnym. Oznacza to, że w żadnym przepisie tej ustawy nie znajdziemy wyrażonej wprost definicji przyczynienia. Możemy jednak pokusić się o skonstruowanie takiej definicji w oparciu o interpretację przepisów ustawy, orzecznictwo sądowe... i zdrowy rozsądek.
 
Tak więc przyczynieniem się jest zachowanie poszkodowanego. Zachowanie to może przyjąć postać zarówno działania jak i zaniechania (czyli niepodjęcia odpowiedniego działania). Działanie albo zaniechanie, by były przyczynieniem, muszą pozostawać w normalnym związku przyczynowym ze szkodą. Należy to rozumieć w ten sposób, że gdyby nie określone zachowanie poszkodowanego szkoda w ogóle by nie zaistniała bądź też - zaistniałaby ale w mniejszym rozmiarze, przy czym - skutek (szkoda, jej zwiększenie) musi być typową, oczekiwaną w zwykłej kolei rzeczy, konsekwencją zachowania poszkodowanego.
 
Zachowanie poszkodowanego musi równocześnie cechować obiektywna naganność lub wadliwość tudzież - zawinienie. W tym aspekcie przyczynienie będzie kształtować się odmiennie w zależności od podstawy prawnej roszczeń odszkodowawczych. I tak - w przypadku odpowiedzialności na zasadzie winy - bez winy po stronie poszkodowanego trudno mówić, że do przyczynienia się w ogóle doszło. Natomiast w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka czy też słuszności - dla przyjęcia przyczynienia się poszkodowanego wymagana jest, wspomniana wcześniej, obiektywna nieprawidłowość jego zachowania, nie musi mieć ona jednak charakteru zawinienia.

Przykład.

Wszystko do tej pory to teoria, w dodatku brzmiąca dość skomplikowanie. Czas na przykłady. Jeżeli chodzi o przyczynienie się poszkodowanego - kopalnią przypadków są szkody powstałe wskutek wypadków  drogowych. I  tak - osoba  decydująca  się  na  jazdę  samochodem  z  kierowcą  będącym  w stanie po spożyciu alkoholu, przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy stan nietrzeźwości kierowcy pozostaje w związku przyczynowym z tym wypadkiem. Bardzo częstą przyczyną ustalenia przyczynienia się poszkodowanego jest również niezapięcie pasów bezpieczeństwa w samochodzie...

... a zmniejszenie odszkodowania.

Jak wspomniałem na wstępie, skutkiem prawnym przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody jest stosowane do okoliczności, odpowiednie zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody. Co to oznacza w praktyce?
 
Zmniejszenie odszkodowania powinno uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy. W zależności od okoliczności konkretnej sprawy w grę wchodzić tutaj mogą - stopień winy stron, rozmiar i waga uchybień po stronie poszkodowanego czy chociażby - motywacja dla obiektywnie nieprawidłowych zachowań poszkodowanego.
 
Przyczynienie określa się zazwyczaj procentowo (choć zdarza się, że przyjmuje ono postać np. odliczenia konkretnej kwoty). Przyczynienie odnosi się do wszystkich świadczeń przysługujących  poszkodowanemu  (odszkodowanie,  zadośćuczynienie,  renta  itd.).  Świadczenia  te  pomniejszane  są  o ustalony procent przyczynienia się poszkodowanego. Jeżeli ustalana jest odpowiedzialność za szkody mogące powstać w przyszłości - określany jest stopień przyszłego obniżenia odszkodowania.

Ustalanie przyczynienia się poszkodowanego...

Przyczynienie się nie jest ustalane w sposób dowolny - ani w ogóle co do faktu jego zaistnienia, ani - co do zakresu pomniejszenia odszkodowania. W toku postępowania sądowego oznaczać to będzie konieczność przeprowadzenia dowodów na okoliczność przyczynienia się poszkodowanego. Innymi słowy - przyczynienie się poszkodowanego, w toku sprawy sądowej, wymaga udowodnienia tak jak każda inna okoliczność składająca się na stan faktyczny sprawy. W sprawach dotyczących wypadków drogowych ustalenie przyczynienia się oraz jego zakresu najczęściej wymagać będzie opinii biegłego - specjalisty z zakresu ruchu drogowego i rekonstrukcji wypadków drogowych.
 
Ustalenie przyczynienia zazwyczaj prowadzi do odpowiedniego zmniejszenia odszkodowania ("zazwyczaj" bo określając zakres odpowiedniego obniżenia odszkodowania brane są pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy; te zaś teoretycznie mogą wskazywać, iż mimo "wadliwego" zachowania się poszkodowanego i związku przyczynowego tego zachowania ze szkodą... obniżenie nie powinno nastąpić). Przyczynienie nie może jednak nigdy skutkować całkowitym pozbawieniem poszkodowanego odszkodowania. Całkowite pozbawienie odszkodowania byłoby możliwe tylko w sytuacji, w której szkoda jest wyłącznie następstwem zachowania samego poszkodowanego. Innymi słowy - gdy tylko poszkodowany jest sprawcą szkody.

Autor: adwokat Maciej Marczak

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.